De deskundigen van het gemeentebestuur en LOGO Antwerpen hebben sinds de eerste PFAS-vragen gesteld werden, zoveel mogelijk de vragen van bewoners proberen te beantwoorden. Hieronder vind je de antwoorden met 'no regret'-maatregelen die zijn gericht op de bewoners binnen een straal van 100 m rond een site met PFAS-verontreiniging als gevolg van een brandweerinterventie. Woon je tussen 100m en 500m rond deze site? Dan hoef je enkel die specifieke maatregelen (zie hierboven) te volgen. Daarbuiten zijn geen maatregelen van toepassing.
Waarom komt dit probleem nu pas naar boven?
De PFOS/PFAS-problematiek dook pas in het voorjaar van 2021 op toen het dossier 3M in de media en het Vlaams Parlement kwam. Toen ging men zich afvragen waarvoor PFOS eigenlijk gebruikt werd. PFOS werd vanaf de jaren ’70 geproduceerd en gebruikt voor zowel industriële als huishoudelijke toepassingen. PFOS zit in waterdichtingsmiddelen, kettingsmeer van fietsen, antiaanbaklagen van potten en pannen, maar ook van vlamvertragend blusschuim. En daar is de link met de brandweerkazerne. Zowel op plekken waar de brandweer demonstraties of oefeningen hield met blusschuim, als op plekken waar er met blusschuim geblust werd, heeft OVAM onderzoeken uitgevoerd.
Er werden bodemstalen genomen en we kwamen te weten dat we toch best een beschrijvend bodemonderzoek doen om te kijken of we al dan niet moeten saneren. Dat onderzoek doen we niet zelf, daarvoor stellen we een onafhankelijk erkende bodemdeskundige aan.
Zijn de sites in Schoten te vergelijken met 3M?
Nee, we moeten een duidelijk onderscheid maken tussen een productiesite zoals 3M en de sites in Schoten. In Zwijndrecht werden PFOS en andere PFAS-types geproduceerd en was er uitstoot via de productie-eenheden en schouwen. Daardoor werd jarenlang een heel grote oppervlakte rond de site bedekt met een onzichtbare laag PFAS-stof. De vervuiling zit daar dus niet enkel in de grond of het water, maar ligt ook op de grond. De kans om in contact te komen met PFAS is dan ook groot voor de onmiddellijke omwonenden van die site.
De sites die de brandweer gebruikte voor blusschuimoefeningen hebben PFAS die in de bodem is gesijpeld. Op dit moment zijn er reeds zo'n 5000 sites bekend in Vlaanderen die verder moeten onderzocht worden. De blusschuimresten werden verneveld met bluswater en zijn zo grotendeels de riolering, maar ook de bodem ingelopen. Aangezien de schuimen al redelijk lang geleden zijn gebruikt, zit de vervuiling hier enigszins verdoken onder de grond. De reeds ontvangen verkennende bodemonderzoeken van OVAM stellen ook heel duidelijk dat er geen kans is dat de PFAS uit zichzelf terug in de lucht en dus bovengronds terecht zou komen.
Samengevat: waar bij 3M over een groot gebied een deken van stof op de bodem en planten is gevallen, is er in Schoten eerder een geconcentreerde lokale vervuiling onder de grond.
Is Schoten een uitzonderlijk geval?
Nee. Bijna alle Vlaamse gemeenten en steden, met samen zo’n 5000 potentieel vervuilde gronden zijn betrokken bij het OVAM-project om sites door te lichten. Schoten heeft als een van de eerste gemeenten de resultaten van het onderzoek ontvangen. Daardoor is het momenteel nog moeilijk vergelijken met andere gemeenten en steden. Pas wanneer alle 5000 sites in Vlaanderen geëvalueerd zijn, kunnen we onze cijfers grondiger interpreteren.
De meeste van die studies zijn nog bezig of werden door de gemeenten nog niet officieel gecommuniceerd. Bekijk een overzicht op deze lijst.
Als we onze brandweersite vergelijken met de info van andere onderzoeken waarover we beschikken, blijkt dat de verontreiniging bij ons niet uitzonderlijk is. Op de site Van Gansewinkel, bijvoorbeeld, is de verontreiniging in de ‘droge bodem’ zo laag dat dit niet zichtbaar is in onderstaande grafiek. In geel wordt de PFAS in ‘droge bodem’ aangeduid, in blauw de PFAS in het grondwater.
In Herentals zijn er nog geen data over de droge bodem, maar het is duidelijk dat er geen eenduidig beeld van de verontreiniging te vormen is. De enige conclusie die we uit deze beperkte gegevens kunnen trekken is dat de brandweerkazerne in Schoten geen uitzonderlijke waarden vertoont. Meer nog, de bijna gelijke verdeling in droge bodem en grondwater doet vermoeden dat de ondergrond relatief stabiel is gebleven sinds de vervuiling. Maar omdat het gaat over uitzonderlijk lage getallen (micro- en nanogrammen) in combinatie met volledig andere omgevingsparameters, is het onmogelijk om waardes wetenschappelijk te vergelijken.
Op welke termijn stelt de gemeente een bodemsaneringsdeskundige aan?
We stellen de bodemsaneringsdeskundige zo snel mogelijk aan voor de gemeentelijke gronden. Voor andere gronden volgen we de aanstelling op en manen we aan waar nodig. Maar omdat er zo ontzettend veel hotspots bij verschillende gemeentes in Vlaanderen zijn, is het niet gemakkelijk om onmiddellijk op te starten.
Aangezien er veel gespecialiseerde analyses en berekeningen nodig zijn voor een beschrijvend bodemonderzoek, kan dit enige tijd in beslag nemen. Een beschrijvend bodemonderzoek kan soms jaren nadien leiden tot een saneringsonderzoek, maar het gemeentebestuur wil hier samen met OVAM graag snel resultaten boeken en antwoorden krijgen, dus hopen we sneller resultaten te kunnen boeken.
Wanneer kennen we de resultaten? Wanneer kennen we het plan van aanpak?
In theorie legt OVAM een sluitende deadline op. Aangezien er echter continu voortschrijdend inzicht is, en het wettelijk kader omtrent PFAS nog steeds niet volledig op punt staat, begrijpt OVAM ook dat enig uitstel mogelijk is om het onderzoek grondig te kunnen voeren. Maar we dringen natuurlijk aan op spoed en zullen deze bodemonderzoeken op de voet blijven volgen. We moeten ook realistisch zijn, er zijn maar enkele tientallen deskundigen voor momenteel al 5000 hotspots in Vlaanderen. Zodra een bodemonderzoek afgerond is en de resultaten definitief zijn, communiceren we hierover via de gemeentelijke kanalen.
Wat als de resultaten slecht zijn? Wat wordt er eigenlijk onderzocht? En hoe?
De manier waarop we de verontreiniging moeten onderzoeken, ligt vast in een draaiboek. Zijn de resultaten negatief, dan bekijken we of ze binnen de normen van OVAM en de wetgeving vallen. Zo niet, dan zullen we geheel of gedeeltelijk ‘saneren’.
De onafhankelijke erkende bodemsaneringdeskundige zal de ernst van de vervuiling bepalen. De vervuilingsgraad bepaalt dan weer welke stappen we moeten zetten. Dat kan gaan om diepteboringen, grondwatermonsters of bodemmonsters. Zowel de bodemsaneringdeskundige, OVAM, als Agentschap Zorg en Gezondheid zullen het dossier beoordelen.
Gaat de brandweer verhuizen?
Nee, alvast niet voor het geconcentreerd vervuilingsprobleem ter hoogte van de kazerne. Op dit moment weten we dat er een ondergrondse vervuiling op de kazerne is. Zolang er niet gegraven wordt of grondwater opgepompt wordt, is de kans op contact met PFAS zo goed als onbestaande voor de aanwezige brandweerlui. Bovendien kan na een sanering van de site er normaal gezien geen risico meer zijn op blootstelling aan PFAS.
Gaat de school of het kinderdagverblijf moeten verhuizen?
Nee, tot dusver hebben we geen zicht op PFAS-verontreiniging die aan de oppervlakte ligt. De kinderen kunnen niet in contact komen met de ondergrondse vervuiling, tenzij ze zeer diepe putten zouden graven. Zolang er niet gegraven wordt of er geen grondwater wordt opgepompt, is de kans op contact met PFAS zo goed als onbestaande voor de aanwezige werknemers, bezoekers en kinderen. Wel wordt gevraagd om voor de zekerheid de verharde speelplaatsen regelmatig proper te spuiten, zodat er geen stof ligt. Deze maatregel komt origineel uit Zwijndrecht, waar PFAS via de lucht is neergeslagen, maar wordt door Agentschap Zorg en Gezondheid ook opgelegd aan onder andere scholen en kinderdagverblijven.
Wat als er opgehoogde grond werd aangevoerd bovenop de grond van voor 1996? Moet ik deze grond laten testen?
Heb je grond aangebracht bovenop de mogelijk vervuilde bodem, zal die onder normale omstandigheden nauwelijks PFAS bevatten. We hopen wel dat het schone grond was, eventueel met een gebruikscertificaat of technisch verslag. Heb je geen certificaat en wil je er in spelen of groenten telen is een bodemonderzoek altijd nuttig. Opgelet, bij een ‘normaal’ bodemonderzoek wordt nog niet standaard op PFAS gecontroleerd. Er zijn ondertussen echter laboratoria op de vrije markt die daarvoor een speciaal analysepakket aanbieden.
Moet ik mijn tuin verbouwen?
Nee. We raden net aan om je tuin zoveel mogelijk in de huidige natuurlijke staat te laten. Je hoeft dus zeker niet zelf planten of grond te verwijderen. Met graafwerken voor bv. een (zwem)vijver wacht je best even. Onbedekte bodem mag je inzaaien en beplanten ofwel bedekken met boomschors. Werk je in je tuin, zorg dan altijd voor goede handhygiëne.
Beslist de bodemsaneringsdeskundige dat je tuin uitgegraven en gesaneerd moet worden, dan zal dat altijd gebeuren in onderling overleg en met respect voor de staat van je tuin.
Kan de PFAS-verontreiniging een probleem vormen voor de centrumvernieuwing? Of voor de geplande infrastructuurwerken in de straat?
Nee. In het slechtste geval gaan we over tot sanering van de bodem tijdens de infrastructuurwerken. De bodem wordt bij infrastructuurwerken altijd bemonsterd en afgevoerd naar een recyclagecentrum als er vervuiling wordt aangetroffen.
Is leidingwater nog veilig drinkbaar?
Ja, eind 2020 werd een nieuwe Europese drinkwaterrichtlijn opgesteld met zeer strikte PFAS-normen. Pidpa liet toen weten dat ze al sinds 2018 ruim onder deze normen blijven.
Contact met PFAS is trouwens bijna niet te voorkomen. Het aandeel van iedere blootstelling (drinkwater, voeding, lucht en bodem) in de totale blootstelling is nog niet volledig duidelijk. Er wordt aangenomen dat de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen via kraanwater in het algemeen beperkt is in verhouding tot de hoeveelheid PFAS die mensen binnenkrijgen via voeding. Het drinkwater van alle watermaatschappijen werd eind 2021 onderzocht. Het rapport lees je hier.
Kunnen kinderen veilig spelen in de tuin?
Ja, dat kan, maar er zijn enkele beperkingen:
- Zorg dat je kinderen niet in contact komen met onbedekte aarde.
- Laat ze geen putten graven als je binnen de risicozone woont.
- Zorg voor een goede handhygiëne, zeker na het spelen.
Tot we via de deskundige meer weten, blijven de 'no regret'-maatregelen van kracht. Laat kinderen vooralsnog niet eten van vruchten of groenten in de tuin. Tenzij je een bijvoorbeeld nieuwe, verhoogde moestuinbak hebt aangelegd met verse (schone) grond en compost.
Moeten er bloedafnamen gebeuren?
Nee, in Zwijndrecht is dit enkel gebeurd om de 'no regret'-maatregelen te kunnen bepalen. Het probleem is dat de wetenschap er nog niet uit is wat de gezondheidseffecten op lange termijn zijn. De meeste labo’s zijn ook niet geschikt om PFAS terug te vinden in een algemeen bloedonderzoek via je arts.
Als je toch een bloedonderzoek op eigen initiatief wenst, is het belangrijk om te weten dat het zo goed als onmogelijk is om te bepalen langs welke weg u PFAS heeft opgenomen. PFAS werd en wordt gebruikt in aanzienlijk wat dagelijkse toepassingen en is nog steeds te vinden in waterdichte kledij, bepaalde verpakkingen, en zelfs huidverzorgingsproducten.
Wat met medische gevolgen uit verleden en toekomst?
De wetenschap is nog volop aan het onderzoeken wat de impact is van langdurige blootstelling aan PFAS. Langdurige blootstelling aan PFAS is sowieso niet gewenst. Daarom is het opvolgen van de 'no regret'-maatregelen belangrijk. Dit zijn aanbevelingen, we kunnen ze niet opleggen.
Kan ik mijn eigen geteelde groenten uit de diepvries nog nuttigen?
Met de 'no regret'-maatregelen adviseren we om groenten (en fruit) van de bodem van een perceel op minder dan 100 meter van een risicosite niet te eten. Wat nu niet oké is, zal ook vorig teeltseizoen niet ok zijn. We raden dus de consumptie van de diepvriesgroenten af. Omdat we het eerste jaar geen resultaten zullen hebben van de bodemsaneringsdeskundige kan je deze ingevroren groenten beter weggooien.
Kan ik nog groenten kweken op een of andere manier?
Ja, dat kan perfect. Je kan een waterdoorlaatbare worteldoek op de bodem leggen met daarop nieuwe verse aarde en compost (VLACO-certificaat). Je kan ook een zogenaamde 'meterbak' installeren waarin je dan bovenop een worteldoek schone aarde aanbrengt. In elk geval geen grondwater gebruiken voor het besproeien van je planten. Met regenwater (opgevangen in een ton) gieten kan wel.
Gaat onze woning in waarde verminderen?
Normaal niet. In Zwijndrecht blijken bijvoorbeeld de prijzen niet gedaald. Integendeel, ook daar blijven de woningprijzen stijgen. Zelfs nu de woningmarkt gestabiliseerd is en we alsmaar meer weten over PFAS, blijkt er nog steeds geen impact op getroffen wijken en woningen.
Wat met een bodemattest? Wat als ik mijn woning wil verkopen?
Je gaat nog altijd een bodemattest krijgen wanneer je je woning wil verkopen. Hier een overzicht van de mogelijke situaties:
- Als het gaat over een perceel waarover geen andere info aanwezig is (dus geen risicogrond en geen bodemonderzoek) dat in de omgeving ligt van een geïnventariseerde site en er is nog geen afgewerkt bodemonderzoek, dan krijg je een zogenaamd ‘blanco’ bodemattest. In het opmerkingenveld van dat bodemattest wordt dan verwezen naar mogelijke 'no regret'-maatregelen (overdracht is mogelijk);
- Als het gaat een over het onderzochte terrein zelf (brandweeroefenterrein) dan wordt het verkennend bodemonderzoek op het bodemattest vermeld; bv. ook met noodzaak tot beschrijvend bodemonderzoek.
De nabijheid tot een risicosite (bv. op een afstand van 100m) wordt dus niet vermeld op het bodemattest. Er is enkel een algemene verwijzing naar 'no regret'-maatregelen. Waarschijnlijk zal die voetnoot over enkele jaren bij de standaardopmaak horen van het bodemattest.
Wat met kindercréches, onthaalmoeders, jeugdbewegingen en schooltjes in de omgeving?
De dienst jeugd en gezin werd op de hoogte gebracht van dit dossier. De schooltjes werden al gescreend. Agentschap Zorg en Gezondheid beoordeelt het verdere gebruik van de sites niet als problematisch, zolang de bijkomende maatregelen worden nageleefd. Bovendien verwachten we op basis van de beschikbare informatie geen PFAS-verontreiniging aan het bodemoppervlak. Als er verontreiniging van het blusschuim tot aan deze terreinen zou geraken, zal dit vooral ondergronds zijn.
Wat met bouwputten in de omgeving?
Als er grondwaterbemalingen worden aangevraagd, dan bekijkt de milieudienst of er een risico bestaat op het aanzuigen van PFAS vanop deze site. Normaal gezien wordt retourbemaling opgelegd als er sprake is van PFAS. In dat geval zullen we dit water natuurlijk niet in plantsoenen of tuinen laten terugvloeien.
Grondverzet wordt altijd onderzocht met een 'technisch verslag' (na bemonstering) via de Grondbank/Grondwijzer. De bodem kan gebruikt worden als bouwstof, gerecycleerd of gecleand worden in een erkend en vergund bodemverwerkingsbedrijf afhankelijk van de waarden die werden teruggevonden.
